شما اینجا هستید

اخبار » حکایت چنین آغاز شد
گروه : اخبار , پیشخوان

به گزارش دنیای موسیقی-امیر ملوک پور: چنانکه «حسین علیزاده»و پرویز مشکاتیان را بسیاری از علاقه مندان آنها به واسطه آثارشان در کانون چاووش شناختند.البته در این میان نباید از نقش محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی غافل بود، به خصوص حضور محمدرضا لطفی به عنوان یکی از ارکان اصلی کانون چاووش و نقش انکارناشدنی اش در هدایت و حرکت رو به جلوی این روند بسیار ارزشمند بوده است. در آن دوران محمدرضا لطفی در اوج فعالیت های هنری اش قرار داشت و بهترین نمونه کارهایش را می توان در همین مجموعه چاووش ها و چند کار دیگر که باز هم متعلق به همان دوران هستند پیدا کرد (از آن جمله می توان به کنسرت ابوعطا با محمدرضا شجریان اشاره کرد که در نوع خود یکی از ارزنده ترین آثار تاریخ موسیقی ایران به حساب می آید). یکی از مهم ترین ویژگی های لطفی کشف استعدادهای جوان و همکاری و همراهی با خوانندگان تازه کار بود که از میان این خوانندگان می توان به افرادی چون صدیق تعریف و شهرام ناظری اشاره کرد.

 

شهرام ناظری در مجموعه چاووش ها حضوری بسیار چشمگیر و قابل داشت به گونه یی که کمتر زیر سایه نام بزرگی چون محمدرضا شجریان قرار گرفت؛ شجریانی که به نوبه خود نقشی بسیار پر رنگ در این مجموعه بازی می کرد. البته ذکر این نکته ضروری است که مجموعه چاووش ها را از نظر فرم باید در چند دسته نسبتاً متفاوت قرار داد. در واقع بخشی از برنامه های اجرا شده در این آلبوم ها از رپرتواری کاملاً سنتی برخوردارند و بخشی دیگر سرودها و ترانه های میهن پرستانه و انقلابی هستند و بخشی نیز تجربیاتی بسیار ارزشمند در زمینه موسیقی بی کلام به حساب می آیند. البته اگر چاووش های ۹ و ۱۰ را در نظر نگیریم، باید این نکته را یادآور شد که حتی در برنامه های کاملاً سنتی ارائه شده در این مجموعه تاثیرپذیری از وقایع سیاسی آن دوران به شدت احساس می شد و در بسیاری از موارد اشعاری مناسب با حس و حال آن دوران انتخاب می شد که از آن میان می توان به چاووش ۲ و ۶ اشاره کرد که در این آخری، تصنیف سپیده شاید محبوب ترین و جاودانه ترین اثر تولید شده در آن دوران به حساب آید. شهرام ناظری در چاووش ۲ و چاووش ۴ به اجرای برنامه یی نسبتاً سنتی پرداخت که آهنگسازی این دو مجموعه را لطفی (چاووش ۲) و مشکاتیان (چاووش ۴) برعهده داشتند و در مقام اولین کارها به خوبی از عهده اجرای شان برآمد و در دیگر کارهایی که در خلق آنها همکاری داشت، بیشتر به تصنیف خوانی و سرودخوانی پرداخت که البته در این میان شاهکاری چون چاووش ۸ در هیچ یک از این دو دسته قرار نمی گیرد و اثری است با جایگاه و فرمی کاملاً متفاوت.

محمدرضا لطفی در چاووش ۲ سرود آزادی را بر اساس شعری از فرخی یزدی ساخت و ساز و آواز لطفی و ناظری در دستگاه ماهور برای خواننده جوان یکی از بهترین آغازهای ممکن بود و در همان کار نشان داد از قابلیت های بسیاری در آوازخوانی برخوردار است. البته برنامه «آزادی» در چاووش ۲ را نمی توان از دیدگاه فرمال برنامه یی در قالب های کاملاً سنتی به حساب آورد اما هماهنگی میان شعر و موسیقی در جایگاه خود بسیار ارزنده بود و نام ناظری جوان را سر زبان ها انداخت.

چاووش ۴ را می توان کاملاً در قلمرو ناظری تلقی کرد. برنامه «مرا عاشق» از پرویز مشکاتیان نسبت به «آزادی» در چاووش ۲ به رپرتوار سنتی بسیار وفادارتر بود و در آن ناظری نشان داد چه در تصنیف خوانی چه در آوازخوانی از توانایی بسیار بالایی برخوردار است. شاید تنها اشکال این برنامه را بتوان در ضعف ها و ایرادات ادیت جست وجو کرد. ادیت های این برنامه بسیار شتاب زده و غیرحرفه یی انجام شده بودند که البته باید این نکته را در نظر داشت که امکانات ضبط در آن دوران بسیار پایین بود و کار کردن با دستگاه های ضبط صدا مطمئناً سختی های خاص خودش را داشته که متاسفانه در این برنامه نسبت به دیگر برنامه های چاووش نمود بیشتری پیدا کردند. روی دیگر چاووش ۴ حاوی سه تصنیف و یک سرود بود که همگی از ساخته های محمدرضا لطفی بودند و خوانندگی همه آنها را باز هم شهرام ناظری برعهده داشت. تصنیف اول (ای پدر) یکی از زیباترین مرثیه های نوشته شده برای آیت الله طالقانی بود و موسیقی لطفی روی کلام جواد آذر بسیار حساب شده نوشته شد و شهرام ناظری نیز با اجرایی بسیار مناسب توانست حس از دست دادن فردی بزرگ را کاملاً منتقل کند. قطعه بعد (ای برادر)، تصنیفی حماسی در چهارگاه (به اعتقاد بسیاری حماسی ترین دستگاه در موسیقی ایرانی) است که در آن آوازخوانی ناظری در اوج (مخالف) و همراهی گروه کر در منطقه پایین صوتی از نمونه های جالب تقابل اضداد به حساب می آید. تنها نکته سوال برانگیز در این اثر، تکرار کامل و بی کم و کاست آن است که از نظر فرم می توان آن را نوعی ضعف قلمداد کرد. سوال اینجاست که قصد آهنگساز (لطفی) آیا واقعاً تکرار کامل اثر بوده یا پر کردن آلبوم باعث به کارگیری این تکنیک شده بود؟ «ای حریفان» و «ای ایران» هم دیگر تصنیف های این آلبوم در نوع خود جالب توجه بودند اما نه به اندازه دو تصنیف دیگر.شهرام ناظری در مجموعه چاووش با حسین علیزاده و هوشنگ کامکار هم همکاری داشت؛ همکاری هایی در حد تصنیف های مستقل که حاصل شان «شهید» در چاووش ۳ و «خاموشی» و «بخوان هموطن» در چاووش ۷ بودند که در نوع خود آثاری قابل اعتنا به شمار می آیند. چه علیزاده، چه هوشنگ کامکار در این قطعات (و قطعات دیگری که در آن دوران خلق کردند)، اولین قدم ها را در چندصدایی ً نوین موسیقی سنتی برداشتند و با درکی بالا از قابلیت های فراوان موسیقی ایرانی سعی کردند تا به لحنی نو در ارائه این نوع از موسیقی نزدیک شوند. ذکر این مطلب ضروری است که چندصدایی از زمان علینقی وزیری در موسیقی ایران وجود داشت، ولی دقیقاً از همین دوران چاووش ها است که نوع این رنگ آمیزی های صوتی تا حد زیادی دچار تحول می شود و در این میان نقش علیزاده، کامکار و مشکاتیان در این تحول انکارناپذیر است. رویکرد این آهنگسازان به مقوله مدولاسیون نیز از همین سال ها شکل می گیرد که نمونه آن را در «سواران دشت امید» و «شهید» می توان دید که در این آخری با اجرای بسیار خوب ناظری، شاهد نوعی از مدولاسیون هستیم که در نوع خود کم سابقه است به شکلی که این تصنیف در مایه دشتی آغاز می شود و در ماهور پایان می پذیرد.

ناظری در دو تصنیف «دلیرانه» و «عاشقان سرمست» با محمدرضا لطفی نیز همکاری داشته که هر دو تصنیف بخشی از هفتمین چاووش را تشکیل می دهند که از دیدگاه ساختاری مانند دیگر ساخته های لطفی هستند اما اجرای ناظری در «عاشقان سرمست» با دیگر اجراهایش تا حدی متفاوت است. در واقع در این اجرا شاهد نوعی تغییر لحن و تغییر تمبر در صدای ناظری هستیم که تا آن زمان کمتر شاهد بوده ایم.به یاد ماندنی ترین و جاودانه ترین همکاری لطفی و ناظری را باید در چاووش ۸ جست وجو کرد. در واقع موسیقی کم نظیر محمدرضا لطفی، مثنوی زیبای «بانگ نی» از هوشنگ ابتهاج و اجرای فوق العاده شهرام ناظری باعث خلق اثری بی بدیل در تاریخ موسیقی سنتی ایران شدند که نمونه یی مانند آن کم یافت می شود. این برنامه از سه قسمت تشکیل می شود که قطعه ابتدایی اثری است ریتمیک، حماسی و در عین حال محزون که در لابه لای جملات ریتمیک شهرام ناظری، بانگ نی را آوازخوانی می کند و در اوج (گوشه بیداد) این آوازخوانی را به پایان می برد. پس از پایان این قطعه و تکنوازی تار محمدرضا لطفی، یکی از به یادماندنی ترین تصنیف های دوران پس از انقلاب و جنگ به گوش می رسد. تصنیف «کاروان شهید» که روی شعری از محمد ذکایی ساخته شد تا سال ها پس از آن یکی از موسیقی هایی بود که در زمان جنگ از رادیو و تلویزیون به گوش می رسید. جالب اینجا بود که این اثر (چاووش ۸) پس از اولین انتشار هیچ گاه برای بار دوم منتشر نشد و این از آن اتفاقات عجیبی است که توضیحی برای آن نمی توان پیدا کرد (برخی از برنامه های چاووش مانند چاووش ۱ ، ۴ ، ۶ ، ۹ و ۱۰ در سالیان گذشته با نام هایی متفاوت مجدداً انتشار یافتند و از استقبالی خوب نیز برخوردار شدند).

مساله یی که مهم به نظر می آمد، این بود که شهرام ناظری پس از چاووش ۸ تا حد زیادی به صدای واقعی اش نزدیک تر شد و توانست در اوج، اولین دوران فعالیت هنری خود را به پایان برساند تا در سال هایی که در پیش رو داشت به واسطه همکاری با آهنگسازان دیگری چون جلال ذوالفنون (گل صد برگ، آتش در نیستان)، کامبیز روشن روان (ساقی نامه)، هوشنگ کامکار (در گلستانه)، حسین علیزاده (شورانگیز)، جلیل عندلیبی (کیش مهر) محمدرضا درویشی (زمستان)، حمید متبسم (سازنو و آواز نو ) فرامرز پایور (کنسرت اساتید) و… توانست قابلیت های جدیدی در نوع آواز خوانی و تصنیف خوانی کشف کند که رفته رفته او را تبدیل به یکی از پرکار ترین و محبوب ترین خوانندگان موسیقی سنتی ایران کرد. یکی از دیگر ویژگی های خوانندگی ناظری ادای صحیح و بی نقص واژه ها و به نوعی «خوانا خواندن» شعر است. مطلبی که دوستداران محمدرضا شجریان را در آن دوران کمی آزرده می کرد همین «ناخوانا خواندن» شجریان بود که تا حدی مورد انتقاد هم واقع شد اگرچه از جاذبه های زیبایی شناسانه یی هم بهره مند بود که جای پرداختن به آن اینجا نیست. ناظری همواره در پی کشف شیوه های نو در خوانندگی اش بوده است؛ راهی که از شروع همکاری اش با محمدرضا لطفی در مجموعه چاووش ها شاهد آن بودیم. در همان آثار می توان انعطاف پذیری شیوه خوانندگی ناظری را در تصنیف خوانی هایی مثل «ای پدر»، «مرا عاشق»، «کاروان شهید» و… به وضوح دید و از تغییر صدایش در «عاشقان سرمست» شگفت زده شد در حالی که سرود هایی مانند «آزادی» و «ای ایران» شیوه یی کاملاً متفاوت را طلب می کردند که باز هم ناظری نشان داد از قدرت بالایی در اجرایی نزدیک به ماهیت آن آثار برخوردار است. همین قدرت تغییر و به استقبال تجربه های جدید رفتن بود که از او در آینده خواننده یی بسیار هوشمند و توانا ساخت.

شما هم می توانید دیدگاه خود را ثبت کنید

کامل کردن گزینه های ستاره دار (*) الزامی است -
آدرس پست الکترونیکی شما محفوظ بوده و نمایش داده نخواهد شد -

دنیای موسیقی | آخرین خبرها از دنیای موسیقی